Safsatalar Ansiklopedisi
Immanuel Tolstoyevski – Safsatalar Ansiklopedisi
Bu kitabı önermemin temel nedeni, eleştirel düşünmeyi soyut bir erdem olmaktan çıkarıp somut bir beceriye dönüştürmesi. Yazar, safsataları tek tek isimlendirip tarif etmekle kalmıyor; her birinin neden ikna edici göründüğünü ve neden hatalı olduğunu örneklerle anlatıyor. Böylece yalnızca karşı tarafın argümanlarını değil, kendi düşüncemizdeki boşlukları da yakalamayı öğreniyoruz.
Kitabın dili günlük, mizahı yerinde; ağır bir mantık el kitabından çok “zihin için temizlik kiti” gibi çalışıyor. “Kişiye saldırı”, “otoriteye dayanma”, “saman adam”, “kaygan zemin”, “seçici kanıt” gibi başlıklar, televizyon tartışmalarından Twitter diyaloglarına kadar her yerde karşımıza çıkan örneklerle açıklanıyor. En kıymetli tarafı şu: okuru yalnızca yanlışı ifşa etmeye değil, doğru akıl yürütmeyi kurmaya davet ediyor. Yani amaç “karşıyı alt etmek” değil; hakikate biraz daha yaklaşmak.
Klinik/psikoloji perspektifinden ek bir not: Safsatalar çoğu zaman duygusal tetiklenme anlarında devreye girer. Öfkeliyken genellemeye kaçar, kaygılıyken felaket senaryolarını gerçek sanır, onaylanma isteğiyle seçici kanıta sarılırız. Bu kitap, zihnin bu otomatik alışkanlıklarını görünür kılıyor. Görünür olan da değiştirilebilir hale geliyor: Bir iddiayı duyduğumda önce kanıtı arıyor muyum? Alternatif açıklamalar neler? Sonuca atlamadan önce hangi öncülleri varsaydım? gibi küçük kontrol soruları, düşünme kalitesini hızla yükseltiyor.
Uygulama için pratik bir mini rutin önereyim:
İddia: Karşılaştığın cümleyi tek bir net iddiaya indir.
Kanıt: Sunulan veriyi ayır: örnek mi, istatistik mi, anekdot mu? Kaynak güvenilir mi?
Akıl yürütme: Sonucun öncüllerden gerçekten çıktığını gösteren bağlantı ne? Burada bir safsata var mı? (Örn. “Ya o ya bu” diyen yalancı ikilem, duygusal çağrı, otoriteye kör inanç vs.)
Safsatalar Ansiklopedisi’ni lineer değil, başvuru kitabı gibi kullanmanızı öneririm: Gündemde bir tartışma gördüğünüzde ilgili bölümü açın, iki-üç sayfa okuyun, sonra kendi cümlenizi daha temiz kurmayı deneyin. Kısa süre içinde fark edeceğiniz şey şu olacak: konuşmalarınız daha sakin, yazdıklarınız daha net, kararlarınız daha tutarlı hale gelmiş.
Sonuç olarak bu kitabı öneriyorum çünkü hem “yanlışı tanıma” hem de “doğruyu kurma” kasını aynı anda çalıştırıyor. İnternette, işte, evde (nerede olursanız olun) zihinsel berraklık ve entelektüel nezaket için güçlü bir rehber. İyi tartışmanın, iyi düşünmenin ve iyi karar vermenin el kitabı gibi.
