Gürültü

Daniel Kahneman, Olivier Sibony, Cass Sunstein – Gürültü

Psikoloji ve davranış bilimlerinin en etkili isimlerinden Daniel Kahneman, Olivier Sibony ve Cass Sunstein, Gürültü adlı kitaplarında düşünce dünyamızın görünmez ama son derece etkili bir kusuruna ışık tutuyor: aynı koşullarda verilen farklı kararlar. Kitapta “gürültü” olarak adlandırılan bu durum, bireysel önyargılardan ziyade karar süreçlerinde ortaya çıkan tutarsızlıkları işaret ediyor.

Örnekler çarpıcı: Aynı suçtan yargılanan iki kişiye farklı hakimlerin tamamen zıt cezalar vermesi… Sigorta eksperlerinin aynı dosyada birbirinden uzak tazminat miktarları hesaplaması… Doktorların aynı semptomları gördükleri halde farklı teşhisler koyması… Bunların hiçbiri kötü niyetten kaynaklanmıyor. Asıl sebep, sistemin içine sinmiş, kimsenin fark etmediği “gürültü”.

Kitabın gücü, bu kavramı yalnızca akademik bir tartışma olmaktan çıkarıp, gündelik hayatın merkezine taşımasında yatıyor. Gürültü, yalnızca hataların rastgeleliği değil; aynı zamanda adalet, sağlık, iş dünyası ve yönetim gibi kritik alanlarda insan hayatını doğrudan etkileyen bir adaletsizlik kaynağıdır. Bir işe alım sürecinde, bir sınav değerlendirmesinde hatta bir kredi başvurusunda kararların tutarsızlığı hayat rotalarını değiştirebilir.

Yazarlar sorunu gösterip bırakmıyor; çözüm yolları da öneriyor. “Gürültü denetimleri” yaparak karar süreçlerini test etmek, daha standart kriterler oluşturmak, sezgilere körü körüne güvenmek yerine sistematik ölçütler kullanmak… Bu yöntemler, soyut teoriler değil, kurumlarda ve günlük yaşamda uygulanabilecek somut pratikler olarak sunuluyor.

Benim için kitabın en etkileyici tarafı, şu farkındalığı yaratması: Gürültü, gözle görünmez ama hayatımızın her alanını şekillendirir. Bir doktorun yorumu, bir öğretmenin puanı, bir yöneticinin seçimi ya da bir hakimin hükmü… Hepsi insan hayatını derinden etkiler. Dolayısıyla kararların kalitesini yükseltmek yalnızca bireysel değil, toplumsal sorumluluktur.

Sonuç olarak Gürültü, yalnızca psikoloji veya davranış ekonomisi meraklıları için değil; karar verme konumunda olan herkes için önemli bir kaynaktır. Çünkü kitabın asıl iddiası nettir: Hayatımızın tamamı kararlarla örülüdür ve bu kararları daha adil, daha tutarlı, daha şeffaf kılmak hepimizin geleceğini doğrudan etkiler.