Psikanaliz ve Din

Erich Fromm – Psikanaliz ve Din

İnsan, bir yandan özgürlüğü arzulayan, öte yandan bu özgürlüğün beraberinde getirdiği yalnızlıktan korkan bir varlıktır. Tam da bu ikilemin ortasında, inanç sistemleri devreye girer. Fromm’a göre din, yalnızca Tanrı’ya dair dogmaların toplamı değil; insanın varoluşsal kaygılarına verdiği psikolojik bir yanıttır.

Fromm, inanç biçimlerini ikiye ayırır: otoriter din ve hümanist din. Otoriter din, bireye güvenlik sunar ama bunun bedeli özgürlüğün bastırılmasıdır; itaat karşılığında aidiyet vaat eder. Hümanist din ise insanın kendi potansiyeline, yaratıcılığına ve sevme kapasitesine vurgu yapar. Bu ayrım, yalnızca teolojik bir mesele değil; aynı zamanda ruhsal gelişimimizin hangi yönde ilerleyeceğine dair ipuçlarıdır.

Psikanalitik açıdan bakıldığında, bu dini yönelimlerin kökeni çocukluktaki ebeveyn figürlerinde bulunur. Katı, cezalandırıcı bir Tanrı imgesi çoğu zaman otoriter bir ebeveynin devamıdır. Buna karşılık, bireyi özgürleştiren ve gelişimini destekleyen bir inanç biçimi, daha güvenli ve besleyici ebeveyn deneyimleriyle paralellik taşır.

Fromm’un yaklaşımı çarpıcıdır: Dini ne kutsal bir dokunulmazlık alanına hapseder ne de tamamen reddeder. Onu bir insan fenomeni olarak ele alır. Din, aslında bireyin kendisini dünyada konumlandırma biçimidir; bir anlam haritasıdır. Ancak bu harita, bireyi geliştirdiği sürece yapıcıdır; özgürlüğünü kısıtladığında ise yıkıcı hale gelir.

Bugün artan kimlik krizleri, kutuplaşmalar ve güvenlik arayışları düşünüldüğünde Fromm’un bu tespitleri daha da güncel görünür. İnanç meselesi, yalnızca “neye inanıyoruz?” sorusuyla değil, aynı zamanda “bu inanç bizi nasıl bir insana dönüştürüyor?” sorusuyla birlikte ele alınmalıdır.

Psikanaliz ve Din, dini anlamak isteyenler için yalnızca psikanalitik bir çözümleme değil; aynı zamanda insanın güvenlik ve özgürlük arasındaki varoluşsal gerilimini tartışmaya açan güçlü bir metindir. Fromm’un sorusu hala etkisini ilk günkü gibi koruyor: İnanç, bizi köleleştiren bir bağ mı, yoksa özgürleştiren bir yol mu?